SIDEENU U NOOLAANAA? QEYBTA 1AAD ´XOOLAHA´

Dunidu oo dhan marka lasku geeyo dadka kunool waxa lagu qiyaasay dad kor udhaafaya 7billion.

Qaarada aan kunool nahayna waxa nagula nool in kabadan 1.2billion oo qofood waxaana laga yabaa 50 sano ee soo sacda iney gaarayaan 4billion.

Hadaba ummada somaaliyeed waa imisa?

iskugeen somalida dagta geeska afrika waxa lagu qiyaasaa 20milyoon oo udhiganta wax kayar 1% dadka kunool qaarada Afrika.

FG. somalida aan sheegayo waxa ay kala dagtaa Djibouti, Ethiopia, Kenya, iyo Somalia.

Soomaaliya
Ummadahaa aan soo sheegay ee ku kala nool dunida inteeda kale, waxbaa ina wada mideeya, waxbaa inoo kala gadisan, waxbaa inaga dhaxeeya, waxna waa ay inoo kala soocan yihiin.

maxaan ula jeedaa taa? 

xogtaan aan soo aruuriyay waxaad kaga bogan kartaa dhoor walxood/siyaabood oo aan diirada kusaarayo qoraalkeyga maanta.

Dadka oo dhan waxa ay kabooban yihiin dowllado is aruursaday iyo kuwo laysku qasbay. 


Dadka soomaaliyeed ilaah waxa uu ugu deeqay dhul kheyraad ka buuxo kuwo la arko iyo kuwo aan la arkinba oo ubaahan cilmi iyo tacab xoogan silooga faaiideysto. 

waxaynu nahay/ahaan jirnay ummad xoola dhaqata ah oo heesta xoola kabadan naftooda, sidaa darteedna waxaynu garanay inaan ganacsiyo lasameeno dunida inteeda kale oo dadyowga kale ee caalamka inteeda kale dagan in aan udhooofino xoolaheena si aan ayagana ugu faaiideyno oo ay nolol uga dhigtaan anaguna aan u helno maal aduun, dhaqaale,faakiheesi iyo lacago dadkale kayimid si aan dalkeena ugu maalgalino.

Si aynu usii wadano dhaqaalahaas iyo dhoofintaas waxaaynu sameyn jirnay in xoolaha ladhoofiyo kooda Lab ka ah Dhaddgina laxanaaneeyo si ay u tarmaan/bataan oo looga mana ficaad sado sanado badan oo soo socda iyo jiillal badan in ay gaarto qeyraadaka iyo qoys walba oo soomaali ah uu heysto.

Ganacsata iyo dowladii soomaaliya waxay sameeyeen fikir fiican oo ah si ganacsigaan usiisocdo in ay dhowfiyaan hilibka oo ah ahmiyada ugu weyn ee neefka Labka ah laga rabo, haragiisana dalka gudihiisa waxii uu qabanayo looga faaiideysto. 

Hadda xaalku meesha uu marayo sidaa way kaduwan tahay oo dalkeena waxaa hala keeyay dowllad laáan mudo heysatay, in aan laga warqabin xoolaha oo waliba reerku kuurabo uu iska gado, ganac sataduna way sii dhoofisaa. 

Xoola yarideena maanta ina heysata waxaa sababay in xoola loo iib geeyo dunida inteeda kale oo aan loofiirin Lab iyo Dhaddig midkoodna.

Waxa imaan kara in lagaa marmo xoolaha laga iibsado intaa lacag yar ku rabto.  dalkoodana kukeed sadaan adigana ad bari ubaahato inaad xoolo soo dhoofsato waliba adigoon heysan hanti oo ay kugu qaaliyeeyaan. 

Tusaale 2014kii soomaaliya markii laga qaaday cunaqateynta xoolaha oo uu saarnaa mudo shan sano ah oo sababta lagu sheegay cuduro laga helay xoolaheeda ayaa markii ugu horeesay ay dhoofiyay in kabadan 5million oo neef. 4.6milyan neef  oo Ari iyo Ido isugu jira, 77,000 neef oo geel ah 340,000 neef oo Lo ah. 

Xog uruurin kale oo lasameeyay ayaa sheegay in abaarihii is xigxigay ee dalka kadhacay inuu sababay dhimashada marka ay ugu yartahay 55% xoolihii soomaalida. 

meeshaa waxaa iiga soo baxday in dhimashada xoolahaas tirada badan iyo dadkii dhaqanayay qaarkood iyo dhoofinta xoolaha oo aan sifiican looga fakirin iyo in ganacsato badan aynaan maanta kubaraaruk saneyn dabaqadaha ummada iyo badbaadin mustaqbalkooda dhaqan dhaqaale. 

Markaan kafakiro sida loo badbaadin karo nolosha reer guuraaga xooladhaqatada oo sida aan oga ah maanta xaalka ay kusugan yihiin sababi karto inta ku hartay baadiyaha ay kasoo guuraan magaalda soogalaan xoolahana dabar goaan. 

Sheekooyinka niyadeyda kusoo dhacaya ayaa ah soomaalida oo xoolohoodii dabar goay magaalooyinka isugu yimid, bariis iyo baasto unbaa lasoo dhoofsan jiree xoolihii lacuni lahaana indakadaha lagu soo xirto si maqaaxiyada iyo dukaamada iyo guryahaba looga iibsato si ay dadka ucunaan, maqaa xiyadana ad ku aragto duqow uranaya waxaa jiri jiray xili aan xoolaha hodan ka aheyn maanta hilibkii ayaa lalayahay. 

waxaa nasiib xumo ah in anagoo manata awoodna inaan tartiibsano xoolahena.

Maareeno sidaan ku hor marin laheyn. 

Sameeno beero cowska lagu beero si xoola dhaqatadeena ay cuno ugu helaa xoolahooda. 

Iyo in loo sameeyo baraago biyo si ay guurguurista uyareeraan, oo aan dhulka loo nabaad guurin.

Iyo in lasameeyo maxjaro xoolaha lagu xareeyo, lagana dhoofiyo.

Warshado Hilibka qalo laguna baceeyo, loona dhoofiyo hilib diyaarsan oo aan xoolo nool loodhiifin  si looga hortago xaalka jira manta. 

waxa intaa dheer oo muhiim ila ah in caanaha iyo hilibka xoolaha aanan wadanka dhaxdiisa sidii ku habooneed laaga isticmaalin oo aan aniga indhaheyga kusoo arkay. 

bulshadeena magaalooyinka kunoolna waxa ay maanta isticmashaa caanaha laga keeno dibada oo gasaceysan qaarkood looga keenay qaarado fogfog. qaarna lagu sameeyay dalalka dariska ah. dadku waa iney fahmaan caanaha dalka inuu muhiim yahay si aanu kugaarno hormar.

Reer guuraageenuna ay kudhiiradaan xoolahooda suuqyo gudahana loogu sameeyo si aynu u ilaal sano dhaqaalaheyna iyo hantideena. 

Manaafaca caanaha waxaan kaga hadli doonaa faalo kale balse hada tani waxa ay gabogabo utahay qoraalkaan ueegayay dhibaatada xooga leh ee aan dareemayo in bulshadeena wajahdey/wajeheyso/wajihidoonto. 

Qodobkaan waxa uu muhiim iigu ahaa iigana duwanaa qoraaladeyda kale dhoor siyaabood oo aad iitaabtay. 

waa kowee xaalka bulshadeena maanta kusugantahay oo aad u a adag.

Iyo iney qof dareemayo uu aad uyar tahay, dadka qaarna ayba arintaa xoog u helin oo ay xaalkooda aduun katan badisay. 

kuwa qaarna aynaan mic u sameeneyn.






F.G waxaa isku daba xigi doona qoraalo is xigxiga oo aan ugu magac daray SIDEENU UNOOLAANAA´